Raport: Vocational education and training in Europe, 1995-2035

Raport podsumowuje stan edukacji zawodowej (VET). Praca w tym obszarze ma na celu zilustrowanie i wyjaśnienie wyzwań i możliwości, przed którymi stoją interesariusze VET w nadchodzących latach i dekadach.

Autorzy raportu zastanawiając się nad przyszłością edukacji zawodowej szukają właściwych kierunków zmian i dopasowania jej do współczesnych wyzwań i potrzeb rynku pracy. Systemy VET mają długą tradycję w rzemiośle i przemyśle. Aktualnie rośnie potrzeba i ranga poszerzenia roli systemu VET, który będzie w stanie lepiej odpowiadać na szersze potrzeby, takie jak potrzeby sektora usług, oraz potrzeby systemowe.

W ciągu ostatnich dwóch dekad edukacja zawodowa zmieniała się i ewoluowała w wyniku zmian demograficznych, technologicznych i zmian rynku pracy. VET jest obecnie realizowany przez wiele organizacji i instytucji stosujących coraz większą różnorodność podejść i form wsparcia uczenia się. Kraje zwykle faworyzują model VET oparty na edukacji szkolnej, ale coraz częściej to podejście jest uzupełniane przez alternatywne formy kształcenia, szkolenia i uczenia się. Istnieją wyraźne oznaki, że do tradycyjnego podejścia dołączają rozwiązania oferujące różne (mieszane) ścieżki uczenia się w ramach jednego systemu.
Europejska edukacja zawodowa nie tylko staje się coraz bardziej zróżnicowanae pod względem programów i kwalifikacji, w szczególności zaspokajając potrzeby rozwijającego się sektora usług, ale także poszerza się o wyższe poziomy edukacji, podważając postrzeganie szkolnictwa wyższego jako zorientowanego wyłącznie akademicko. W niektórych krajach to połączenie dywersyfikacji i ekspansji edukacji dorosłych może być postrzegane jako krok w kierunku urzeczywistnienia uczenia się przez całe życie, czyli dostosowania edukacji zawodowej do potrzeb osób uczących się w każdym wieku oraz na różnych etapach ich kariery i życia.
W ciągu dwóch ostatnich dekad liczba oferowanych kwalifikacji w ramach edukacji zawodowej stale malała w większości krajów, koncentrując się na szerszym wymiarze pracy, uznając, że umiejętności związane z konkretnym zawodem ulegną nieuchronnej zmianie oraz że zdolność kandydatów do radzenia sobie z tą zmianą ma zasadnicze znaczenie. Ta zmiana ilustruje również zacieranie się granic między edukacją zawodową a edukacją ogólnokształcącą. Coraz trudniej jest powiedzieć, które programy szkolne należy określić jako VET, a które jako kształcenie ogólne. Coraz powszechniejsze stają się programy hybrydowe lub dualne, które łączą przedmioty ogólne i specjalizacje zawodowe. Godną uwagi zmianą jest pojawienie się i zwiększenie udziału edukacji zawodowej na wyższych poziomach europejskich ram kwalifikacji (EQF), czyli na poziomach od 5 do 8.
W prawie wszystkich krajach, w edukacji zawodowej, istnieje tendencja w kierunku poszerzania obszarów uczenia się, szerszego połączenia przedmiotów teoretycznych i ogólnych oraz kwalifikacji zapewniających dostęp do szkolnictwa wyższego kosztem bardziej szczegółowej i praktycznej edukacji zawodowej. Dobrze ilustrują to zmiany w krajach wyszehradzkich, ale widać to również w wielu krajach zachodnich (m.in. we Francji, Holandii i Austrii). Tendencja ta może być opisana jako hybrydyzacja kształcenia zawodowego i ogólnego i jest częściowo widoczna również w ramach ścieżek praktyk zawodowych.
Zarówno zapotrzebowanie na wyższe umiejętności VET w gospodarce, jak i zmieniające się wybory studentów mogą być czynnikami napędzającymi ten trend. Oczywistym skutkiem tych zmian jest dłuższe kształcenie i ogólne przesunięcie środka edukacji zawodowej z poziomu 3 na poziom 4, a nawet 5 (we wszystkich krajach).

Zatem trzy obecne trendy w edukacji zawodowej, które zostały potwierdzone niemal jednoznacznie to:

1. Przesunięcie w kierunku efektów uczenia się
2. Zwiększenie elementów programów nauczania opartych na praktyce
3. Wzrost oferty edukacji zawodowej na wyższych poziomach EQF (5-8)

Jednak na pytanie o przyszłość (na następne 15 lat) „przesunięcie w kierunku efektów uczenia się” nie znajdowało się już w pierwszej szóstce wymienianych. Wśród trzech najważniejszych trendów na przyszłość obok obecnych dwóch: tendencja do zwiększania elementów opartych na praktyce i rozwoju VET na wyższych poziomach pojawiło się: „zwiększenie zdolności reagowania na potrzeby rynku pracy”.

Innym wynikiem tego badania było stwierdzenie, że rola edukacji zawodowej w przygotowaniu uczniów do pełnego uczestnictwa w społeczeństwie, w tym bycia aktywnymi obywatelami jest postrzegana jako coraz ważniejsza. Może to oznaczać, że wśród interesariuszy edukacji panuje przekonanie, że rozwój osobisty (efektywność osobista) i aktywne obywatelstwo są niezbędnymi cechami wszelkiego rodzaju uczenia się.

Dwa scenariusze rozwoju VET w 2035 r.

Do opracowania prawdopodobnych scenariuszy rozwoju VET wzięto pod uwagę to, że edukacja zawodowa może rozwijać się w dwóch wymiarach.
1. Natura VET: wzmocnienie (intensyfikacja) vs. dywersyfikacja (poszerzanie)
2. Dryf (przesuwanie się) „dryf akademicki” vs. zawodowy na wyższych poziomach EQF.

Dryf zawodowy (praktyczny) oznacza nacisk na wiedzę zawodową, praktyczną, kosztem nacisku na wiedzę akademicką (teoretyczną, abstrakcyjną lub dyscyplinarną). Nie oznacza to lekceważenia nauki lub badań, ale podkreśla znaczenie wiedzy praktycznej i zawodowej dla praktyk badawczych. Z pedagogicznego punktu widzenia oznacza to zaangażowanie większej liczby nauczycieli z doświadczeniem zawodowym w biznesie i przemyśle (oprócz kwalifikacji pedagogicznych); oznacza to zwiększenie elementów opartych na praktyce w edukacji zawodowej i szkolnictwie wyższym (np. studenci biorący udział w obowiązkowych stażach; więcej uczenia się opartego na praktyce, w oparciu o przypadki lub projekty). Podniesienie programów edukacji zawodowej do poziomu szkolnictwa wyższego jest również przejawem dryfu zawodowego. Z perspektywy rynku pracy wzmocnienie roli partnerów społecznych lub przyznanie większej władzy pracodawcom w zakresie programów nauczania jest wskaźnikiem dryfu zawodowego.

Natura VET (wzmocnienie vs. dywersyfikacja) może być traktowana w kategoriach heterogeniczności VET i tego, czy istnieje mały zestaw cech i wąska definicja (VET na określonym poziomie, służący określonemu celowi i przybierający określoną formę) czy też szeroki zestaw cech (uniwersalne kształcenie i szkolenie zawodowe, na kilku poziomach i przybierające różne formy). Na ile VET jest pluralistyczny (heterogeniczny) a na ile specyficzny (homogeniczny).

Z perspektywy systemu edukacji sektor VET, który jest wyraźnie oddzielony na wszystkich poziomach edukacji od innych sektorów edukacji, jest oczywistym przykładem VET specyficznego. Oznaki pluralistycznej edukacji zawodowej to np. współistnienie szerokich i wąskich programów (specyficznych dla danego zawodu), rosnąca dywersyfikacja dostawców, programów, grup docelowych lub metod uczenia się VET.